Linux/C2/File-System/Gujarati

Time	Narration
00:00	લિનક્સ ફાઈલ સિસ્ટમના મૌખિક ટ્યુ્ટોરીઅલમાં સ્વાગત છે.
00:04	હું ઉબુન્ટુ ૧૦.૦૪નો ઉપયોગ કરી રહી છું.
00:07	અમે ધારીએ છીએ કે તમને લિનક્સ ઓપરેટીંગ સિસ્ટમ ઉપર કાર્ય કરવાનો અનુભવ હશે અને આદેશો વિશે થોડું જ્ઞાન ધરાવતા હશો.
00:13	જો તમને અભિરુચિ હોય તો,તે વેબસાઈટ http://spoken-tutorial.org પરના અન્ય મૌખિક ટ્યુ્ટોરીઅલ ઉપર ઉપલબ્ધ છે.
00:25	નોંધ રાખો કે લિનક્સ અક્ષર-પ્રકાર(સાદા કે કેપિટલ)ને સંવેદનશીલ છે.
00:28	જ્યાં સુધી કઈ ઉલ્લેખેલ ન હોય ત્યાં સુધી બધા આદેશો સાદા અક્ષરમાં જ લેવાય છે .
00:36	લિનક્સમાં મોટા ભાગે બધું ફાઈલ જ છે.
00:39	તો ફાઈલ છે શું?ફાઈલ એ છે જ્યાં આપણે આપણા માહિતી-પત્રક(ડોક્યુમેન્ટ્સ) અને અન્ય પત્રો(પેપર્સ)નો સંગ્રહ કરીએ છીએ.
00:47	આ જ પ્રમાણે લિનક્સમાં ફાઈલ એક "માહિતી સંગ્રહક પેટી" છે.
00:53	હવે ડિરેક્ટરી શું છે?
00:56	આપણે ડિરેક્ટરીને ફાઈલો અને બીજી અન્ય નિમ્ન(સબ)ડિરેક્ટરીઓનો સંગ્રહ માની શકીએ.
01:02	ડિરેક્ટરી આપણી ફાઈલોને વ્યવસ્થિત રીતે આયોજિત(ઓર્ગેનાઈઝ) કરવામાં મદદ કરે છે.
01:08	વિન્ડોવ્ઝમાં આપણે ફોલ્ડરો કહીએ છીએ એના જેવું છે.
01:12	તે જુદા-જુદા ઉપયોગકર્તાઓને તેમની પોતાની ડિરેક્ટરીઓ રાખવા પરવાનગી આપે છે,જે બીજા કોઈ ખોલી કે બદલી ન શકે તેવી ફાઈલો ધરાવે છે.
01:20	જો કોઈ ડિરેક્ટરીઓ ન હોય,તો સિસ્ટમ પરની બધી ફાઈલોના નામ અનન્ય(unique) હોવા જરૂરી છે,જેને જાળવવું ઘણું મુશ્કેલ છે.
01:31	ફાઈલો અને ડિરેક્ટરીઓની આ વ્યાખ્યા પૂરી રીતે યોગ્ય ન હોવા છતાં પણ તે સામાન્ય સમજણ પૂરી પાડે છે.
01:42	વળી તેના સમાવિષ્ટો જોઈએ તો ફાઈલ;નામ અને તેના ગુણ(properties) અથવા "વહીવટી માહિતી";જે,ફાઈલના નિર્માણ/બદલાવની તારીખ અને તેની પરવાનગીઓ ધરાવે છે.
01:55	ફાઈલના ગુણ તેના આઈનોડમાં સંગ્રહિત છે,તે ફાઈલ સિસ્ટમમાં માહિતી ધરાવતું એક ખાસ સ્થળ છે જે ફાઈલનું પરિમાણ અને ડિસ્ક ઉપર ફાઈલ ક્યાં સંગ્રહિત છે તેની માહિતી આપે છે.
02:08	સિસ્ટમ ફાઈલના આઇનોડના આકડાનો ઉપયોગ કરે છે;ડિરેક્ટરી રચના આપણી સુવિધા માટે ફાઈલને નામ આપે છે કારણકે આપણા માટે વિશાળ આકડાઓને બદલે નામ યાદ રાખવું સરળ છે.
02:23	તેની આ સરળતાભરી વ્યાખ્યાથી વિપરીત,ડિરેક્ટરી અન્ય ફાઈલોને વાસ્તવમાં સંગ્રહિત નથી કરતી,તે પોતે જ એક ફાઈલ છે જે આઇનોડના આકડા અને અન્ય ફાઈલોના નામ ધરાવે છે.
02:37	વાસ્તવમાં લિનક્સમાં ત્રણ પ્રકારની ફાઈલો છે:
02:41	૧. નિયમિત ફાઈલો અથવા સામાન્ય ફાઈલો:જે અક્ષરોની હારમાળા રૂપે માહિતી ધરાવે છે.
02:48	૨. ડિરેક્ટરીઓ:જે આપણે આગલી બારી(સ્લાઈડ)માં જોઈ.
02:52	૩. ડિવાઇઝ(ઉપકરણ) ફાઈલો:લિનક્સમાં બધા હાર્ડવેર ડિવાઇઝ અને પેરીફેરલ ફાઈલ રૂપે સંબોધિત થાય છે.
02:59	સીડી,હાર્ડડિસ્ક કે યુએસબી સ્ટીક આ બધું જ લિનક્સમાં ફાઈલ છે.પણ એમ કેમ છે?તે સામાન્ય ફાઈલની રીતે જ આ બધા ડિવાઇઝને વાચવા અને લખવામાં મદદ કરે છે.
03:15	લિનક્સની બધી ફાઈલો સંબંધિત છે,ટુકમાં એ પણ આપણી જેમ એક પરિવાર રૂપે હોય છે.
03:22	ડિરેક્ટરી જેમાં થોડીક ફાઈલ અને સબ-ડિરેક્ટરીઓ સંગ્રહિત છે તે એકબીજા સાથે વડીલ-વારસનો સંબંધ ધરાવશે.આ "લિનક્સ ફાઈલ સિસ્ટમ ટ્રી"ને સ્વરૂપ આપે છે.
03:34	સૌથી ઉપર મૂળ(રૂટ) આવે (જે ફ્રન્ટસ્લેશ / થી દર્શાવેલ છે).તે બધી અન્ય ફાઈલ અને ડિરેક્ટરીઓ ધરાવે છે.
03:42	જો આપણે સાચો માર્ગ જાણતા હોઈએ,તો તે એક ફાઈલ કે ડિરેક્ટરીથી બીજા ઉપર જવા સરળ માર્ગદર્શન આપે છે.
03:51	આપણે લિનક્સ ફાઈલ સિસ્ટમ ઉપર કાર્ય કરી રહ્યા હોવાથી આપણને લાગે છે કે આ વૃક્ષ(ટ્રી) ઉપર આપણે આગળ વધી રહ્યા છીએ.
03:56	એક આદેશ અને તમે એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને પોહચી જશો.
04:01	રસપ્રદ છેને!! તે સાચે એમ કરે છે.આપણે જોઈશું.
04:05	જયારે લિનક્સ સિસ્ટમમાં લોગિન થઈએ ત્યારે સામાન્ય રીતે આપણે હોમ ડિરેક્ટરીમાં હોઈએ છીએ.
04:11	હવે ટર્મિનલ ઉપર જઈએ.
04:13	"Ctrl+Alt+t" ઉબુન્ટુમાં ટર્મિનલ શરુ કરવા મદદ કરે છે.
04:17	જોકે આ આદેશ બધી યુનિક્સ સિસ્ટમ ઉપર કાર્ય કરતો નથી.ટર્મિનલ શરુ કરવાની સામાન્ય પ્રક્રિયા અન્ય મૌખિક ટ્યુ્ટોરીઅલમાં સમજાવેલ છે.
04:27	હોમ ડિરેક્ટરી જોવા,કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "echo ખાલી જગ્યા $HOME કેપિટલમાં" લખીએ અને એન્ટર કળ દબાવીએ.
04:40	આ આપણી હોમ ડિરેક્ટરીનું પંથનામ(પાથનેમ) આપે છે.
04:44	આપણે એક ડિરેક્ટરીથી બીજી તરફ જઈ શકીએ.
04:47	પણ એક સમયે આપણે એક જ ડિરેક્ટરીમાં હોઈ શકીએ અને આ ડિરેક્ટરી કરન્ટ(વર્તમાન) ડિરેક્ટરી કે વર્કિંગ ડિરેક્ટરી તરીકે ઓળખાય છે.હવે બારીઓ(સ્લાઈડ) પર પાછા જઈએ.
04:56	"pwd" આદેશ વર્તમાન ડિરેક્ટરી જોવા મદદ કરે છે."pwd" નો મતલબ "પ્રેઝન્ટ વર્કિંગ ડિરેક્ટરી" છે.
05:03	કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર આદેશ "pwd" લખીએ અને એન્ટર દબાવીએ.હવે આ આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી છે.
05:13	આપણે હમણાં કહ્યું કે આપણે એક ડિરેક્ટરીથી બીજા ઉપર જઈ શકીએ.
05:17	પણ આપણે તે કેવી રીતે કરી શકીએ? તેના માટે આપણી પાસે "cd" આદેશ છે.
05:22	તમારે જે ડિરેક્ટરી ઉપર જવું હોય તેનું પંથનામ "cd" આદેશ સાથે આપવું પડશે.
05:28	ચાલો કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "pwd" આદેશ લખી અને એન્ટર દબાવી ફરી આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી જોઈએ.
05:37	તો હવે આપણે આ ડિરેક્ટરીમાં સ્થાન પામેલ છીએ.
05:41	હવે આપણને /usr ડિરેક્ટરીમાં જવું છે."cd ખાલી જગ્યા /usr" લખીએ.અહીં યાદ રાખો કે લિનક્સમાં સ્લેશ મતલબ ફ્રન્ટસ્લેશ અને એન્ટર દબાવીએ.
05:56	હવે આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી જોઈએ."pwd" લખીએ અને એન્ટર દબાવીએ.
06:03	હા આપણે /usr ડિરેક્ટરી ઉપર આવી ગયા છીએ.
06:08	અહીં મુશ્કેલી બહું લાંબા પંથનામની છે, આનું કારણ તે સળંગ(એબ્સોલ્યુટ) પંથનામ છે જે મૂળ(રૂટ) ડિરેક્ટરીથી શરુ થતો આખો પંથ દર્શાવે છે.
06:18	તેના બદલામાં આપણે સાપેક્ષ(રીલેટીવ) પંથનામ ઉપયોગ કરી શકીએ જે વર્તમાન ડિરેક્ટરીથી શરુ થાય છે.
06:23	અહીં આપણે બે વિશિષ્ટ અક્ષરો જોઈશું: "બિંદુ(દોટ)" જે વર્તમાન ડિરેક્ટરી દર્શાવે છે અને "બિંદુ બિંદુ" જે વડીલ ડિરેક્ટરી દર્શાવે છે.
06:36	ચાલો હવે "cd" આદેશ ઉપર સંક્ષિપ્ત સત્ર(સેશન) લઈએ.
06:40	કોઈ પણ શબ્દ વગરના "cd" આદેશનો ઉપયોગ હોમ ડિરેક્ટરી ઉપર પાછા જવા માટે થાય છે.
06:46	કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર આદેશ "cd" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.
06:51	હવે "pwd" આદેશથી આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી તપાસીએ.
06:55	તો હવે આપણે આપણી હોમ ડિરેક્ટરી /home/gnuhataમાં છીએ.
07:01	ચાલો હવે મ્યુઝીક ડિરેક્ટરી ઉપર જઈએ.આદેશ "cd ખાલી જગ્યા Music(કેપિટલમાં M) સ્લેશ" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.
07:13	હવે આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી તપાસવા આદેશ "pwd" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.જુઓ,આપણે /home/gnuhata/Music ઉપર આવી ગયા છીએ.
07:26	મ્યુઝીક ડિરેક્ટરીની પેરેન્ટ ડિરેક્ટરી ઉપર જઈએ.તેના માટે તમારે બિંદુ બિંદુ સાથેના "cd" આદેશનો ઉપયોગ કરવો પડશે.
07:33	કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "cd ખાલી જગ્યા .." લખી અને એન્ટર દબાવીએ.
07:40	હવે આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી "pwd" લખી તપાસીએ.આપણે ફરી /home/gnuhataમાં છીએ.
07:51	હવે એક બિંદુના ઉપયોગથી વર્તમાન ડિરેક્ટરીની સબ-ડિરેક્ટરી ઉપર જવા પ્રયત્ન કરીએ.
07:58	કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "cd ખાલી જગ્યા ./Documents(કેપિટલમાં D)/" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.
08:09	"pwd" દ્વારા વર્તમાન ડિરેક્ટરી તપાસીએ.આપણે /home/gnuhata/Documents ઉપર છીએ.
08:19	ચાલો હું "ctrl+l" દબાવી પડદાને સાફ કરું.તો તમે બરાબર જોઈ શકો.
08:23	"cd" આદેશ દ્વારા હોમ ડિરેક્ટરી ઉપર પાછા જવા "cd" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.
08:32	pwd દ્વારા ફરી વર્તમાન ડિરેક્ટરી તપાસીએ. આપણે /home/gnuhata ઉપર છીએ.
08:41	સાપેક્ષ પંથમાં આપણે "/" દ્વારા અલગ કરેલ કેટલા પણ ".." ને જોડી શકીએ છીએ.
08:47	આ સ્લાઈડમાં,આપણે ફાઈલ સિસ્ટમનું સ્તરીકરણ જોઈ શકીએ છીએ.મૂળ સૌથી ઉપર છે."હોમ" અને "બિન" મૂળની સબ-ડિરેક્ટરીઓ છે. યુઝરનેમ,અહીં "નુહાતા" ડિરેક્ટરી હોમની સબ-ડિરેક્ટરી છે.
09:05	તો હવે આપણે /home/gnuhata માં છીએ.હવે બિન ડિરેક્ટરીમાં કેવી રીતે જઈ શકાય?
09:12	કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "cd ખાલી જગ્યા ../../bin" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.
09:23	આદેશ "pwd" દ્વારા આપણી વર્તમાન ડિરેક્ટરી જોઈએ.આપણે "/bin" ઉપર છીએ.
09:30	પ્રથમ ".." આપણને /home/gnuhata થી /home ઉપર લઇ જાય છે.
09:37	બીજા ".." આપણને /home થી root ઉપર લઇ જાય છે.
09:43	હવે "/" કે રૂટથી આપણે /bin ડિરેક્ટરી ઉપર આવ્યા છીએ.
09:48	આદેશ "cd" દ્વારા હોમ ડિરેક્ટરી ઉપર પાછા જઈએ.
09:52	ડિરેક્ટરી બનાવવા આપણે "mkdir" આદેશનો ઉપયોગ કરીશું.
09:56	આ માટે તમારે આદેશ અને ડિરેક્ટરીનું નામ આપવું પડશે અને પછી આ ડિરેક્ટરી વર્તમાન ડિરેક્ટરીની અંદર બનશે.
10:04	"ટેસ્ટડીઆઈઆર" નામની ડિરેક્ટરી બનાવવા,આદેશ "mkdir ખાલી જગ્યા testdir" લખી એન્ટર દબાવીએ.
10:15	આ "ટેસ્ટડીઆઈઆર" ડિરેક્ટરી સફળતાપૂર્વક બનાવે છે.
10:19	ધ્યાન આપો,અહીં ડિરેક્ટરી સફળતાપૂર્વક બની કે નાશ પામી એવી કોઈ સુચના મળતી નથી.
10:25	જો તમને કોઈ એરર સંદેશ ન મળે તો તે આદેશની સફળતા દર્શાવે છે.
10:30	આપણે સાપેક્ષ અથવા સળંગ પંથનામનો ઉપયોગ કરી કશે પણ નવી ડિરેક્ટરી બનાવી શકીએ પણ આ જો આપણને અનુમતિ હોય અને આ ડિરેક્ટરીના નામની બીજી ડિરેક્ટરી પહેલેથી જ ઉપલબ્ધના હોય તો જ શક્ય છે.
10:43	આ પ્રક્રિયા દ્વારા તમે ઘણી બધી ડિરેક્ટરીઓ અથવા ડિરેક્ટરીઓની હારમાળા પણ બનાવી શકો.
10:49	"mkdir ખાલી જગ્યા test1 ખાલી જગ્યા test2" લખી અને એન્ટર દબાવીએ.આ આદેશ વર્તમાન ડિરેક્ટરીમાં "test1" અને "test2" નામની બે ડિરેક્ટરીઓ બનાવશે.
11:06	"mkdir ખાલી જગ્યા testtree ખાલી જગ્યા testtree/test3" લખીએ.
11:20	આ આદેશ "testtree" ડિરેક્ટરી બનાવશે અને તેમાં તેની "test3" નામની સબ-ડિરેક્ટરી બનાવશે.
11:28	તો આપણે વર્તમાન ડિરેક્ટરીમાં ચાર ડિરેક્ટરીઓ બનાવી જેના નામ testdir,test1,test2 અને testtree છે,જેમાંની પહેલી ત્રણ ડિરેક્ટરીઓ ખાલી છે અને છેલ્લી ડિરેક્ટરી test3 નામની સબ-ડિરેક્ટરી ધરાવે છે.
11:47	"mkdir"ની જેમ "rmdir" આદેશ છે જેનો ઉપયોગ ડિરેક્ટરી કે ડિરેક્ટરીઓ રદ કરવા થાય છે.
11:56	આદેશ "rmdir ખાલી જગ્યા test1" test1 ડિરેક્ટરીને સફળતાપૂર્વક રદ કરે છે.
12:09	પણ આ રદ ત્યારે જ થઇ શકે જયારે ડિરેક્ટરી તમારી હોય,વર્તમાન ડિરેક્ટરી આ રદ કરવાની ડિરેક્ટરીના ક્રમમાં તેની ઉપર હોય,અને વળી રદ કરવાની ડિરેક્ટરી ખાલી હોય.
12:23	હવે કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "cd ખાલી જગ્યા testtree/test3" લખીએ.
12:35	તો હવે આપણે test3 ડિરેક્ટરીમાં છીએ જે testtreeની સબ-ડિરેક્ટરી છે.
12:42	ચાલો હવે testdir ડિરેક્ટરી રદ કરવા આદેશ "rmdir ખાલી જગ્યા testdir" લખીએ અને એન્ટર દબાવીએ.
12:55	આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે આ ડિરેક્ટરી રદ નથી થઇ કારણકે વર્તમાન ડિરેક્ટરી ક્રમમાં તેની ઉપર નથી.
13:02	તો આપણને testdir ડિરેક્ટરીના ક્રમમાં તેના ઉપરની ડિરેક્ટરીમાં જવું પડશે.
13:08	"cd ખાલી જગ્યા .." લખી એન્ટર દબાવીએ.
13:14	હવે પેરેન્ટ ડિરેક્ટરીમાં જવા "cd ખાલી જગ્યા .."લખી એન્ટર દબાવીએ.
13:20	હવે પહેલાનો "rmdir" આદેશ લખીએ.
13:24	"rmdir ખાલી જગ્યા testdir" લખી એન્ટર દબાવીએ.
13:30	testdir ડિરેક્ટરી સફળતાપૂર્વક રદ થઇ ચુકી છે.નોંધ રાખો કે testdir ડિરેક્ટરી પણ ખાલી હતી.
13:38	ઘણી ડિરેક્ટરીઓ કે ડિરેક્ટરીઓની હારમાળા એક સાથે રદ થઇ શકે છે.તો હવે testtree ડિરેક્ટરી અને તેની સબ-ડિરેક્ટરીને એક સાથે રદ કરવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
13:48	કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "rmdir ખાલી જગ્યા testtree ખાલી જગ્યા testtree/test3" લખી એન્ટર દબાવીએ.
14:02	જુઓ,તે એરર સંદેશ આપે છે કે 'testtree' ડિરેક્ટરી રદ નહિ થઇ શકે કારણકે તે ખાલી નથી.
14:11	પણ તમે જોઈ શકો છો કે testtree/test3 ખાલી હોવાથી તે રદ થઇ ચુક્યું છે.
14:19	તે તપાસવા,ચાલો કમાંડ પ્રોમ્પ્ટ ઉપર "cd ખાલી જગ્યા testtree" લખીએ અને એન્ટર દબાવીએ.
14:27	હવે "ls" લખી એન્ટર દબાવો. જુઓ,ડિરેક્ટરીમાં કઈ નથી.મતલબ test3 રદ થઇ ચુકી છે.
14:36	તો લિનક્સના આ ટ્યુ્ટોરીઅલમાં આપણે લિનક્સ ફાઈલો અને ડિરેક્ટરીઓ વિષે તથા લિનક્સ ડિરેક્ટરીઓ સાથે કેવી રીતે કાર્ય કરવું તે શીખ્યા.તેને જુઓ,અલગ-અલગ ફાઈલ અને ડિરેક્ટરીઓમાં જાઓ,તેને બનાવો,તેને રદ કરો.
14:49	અહીં આ ટ્યુ્ટોરીઅલ સમાપ્ત થાય છે.મૌખિક ટ્યુ્ટોરીઅલ ટોક ટુ અ ટીચર યોજનાનો ભાગ છે.જેને રાષ્ટ્રીય સાક્ષરતા મિશને ICT ના માધ્યમથી સમર્થિત કરેલ છે.
15:03	મિશન વિષે વધુ જાણકારી આ લિંક ઉપર ઉપલબ્ધ છે.
15:08	IIT Bombay તરફથી હું શિવાની ગડા વિદાય લઉં છું.ટ્યુ્ટોરીઅલમાં ભાગ લેવા આભાર.

Contributors and Content Editors

Chandrika, PoojaMoolya, Pravin1389