Linux/C2/File-System/Marathi

Title of script: File System

Author: Manali ranade

Keywords: Linux

Visual Clue	Narration
0:00	लिनक्स फाईल सिस्टीमच्या स्पोकन ट्युटोरियलमध्ये आपले स्वागत.
0:04	येथे आपण Ubuntu Linux 10.04 ऑपरेटिंग सिस्टीमचा वापर करणार आहोत.
0:07	तुम्हाला लिनक्स ऑपरेटिंग सिस्टीम सुरू करण्याबद्दल आणि कमांडसबद्दल थोडी माहिती आहे असे आपण समजू या.
0:13	जर तुम्हाला अधिक माहिती हवी असेल तर त्या संबधीचे स्पोकन ट्युटोरियल http://spoken-tutorial.org या संकेतस्थळावर उपलब्ध आहे.
0:25	तसेच लक्षात ठेवा की लिनक्स केस सेन्सेटिव्ह आहे.
0:28	जोपर्यंत सांगितले जात नाही तोपर्यंत या ट्युटोरियल मध्ये वापरल्या गेलेल्या सर्व कमांडस लोअर केसमध्ये असतील.
0:36	लिनक्स मध्ये जवळजवळ प्रत्येक गोष्ट फाईल स्वरूपात साठवलेली असते.
0:39	मग फाईल म्हणजे काय? आपण आपली कागदपत्रे ज्यात ठेवतो त्याला फाईल म्हणतात.
0:47	लिनक्समध्ये फाईल ही माहिती संग्रहित करण्याची एक जागा असते.
0:53	आता डिरेक्टरी म्हणजे काय?
0:56	डिरेक्टरी म्हणजे जिथे अनेक फाईल्स आणि सब डिरेक्टरीज संग्रहित केलेल्या असतात ती जागा.
1:02	डिरेक्टरी आपल्याला आपल्या फाईल्सची मांडणी योग्य पध्दतीने करण्यास मदत करते.
1:08	विंडोज मध्ये डिरेक्टरीला आपण फोल्डर म्हणतो.
1:12	लिनक्समध्ये वेगवेगळे users स्वतःच्या डिरेक्टरी तयार करून त्यात फाईल ठेवू शकतात. ज्यात दुसरा userकोणताही बदल करू शकत नाही.
1:20	डिरेक्टरी नसत्या तर संगणकातील सर्व फाईल्सना वेगळी नावे देणे आवश्यक झाले असते जे खूप कठीण आहे.
1:31	फाईल्स आणि फोल्डरच्या केलेल्या व्याख्या त्यांच्या कार्याविषयी कल्पना येण्यासाठी ठीक असल्या तरी त्या संपूर्णतः अचूक नाहीत.
1:42	फाईलमध्ये त्यात साठवलेल्या माहितीशिवाय फाईलचे नाव, प्रॉपर्टीज व administrative information लिहिलेली असते. त्यात फाईल बनल्याची किंवा तिच्यात बदल केल्याची तारीख व user permissions यांचा समावेश असतो.
1:55	फाईलची विशिष्ट माहिती फाईलच्या आय-नोड मध्ये साठवण्यात येते. जो एक फाईल सिस्टीम मधील मजकुराचा भाग असतो. त्यामध्ये फाईलची लांबी आणि फाईलचा डिस्कवरील पत्ता असतो.
2:08	सिस्टीम, फाईलच्या आयनोडमधील नंबर्सचा वापर करते. डिरेक्टरीमधील फाईलची नावे केवळ usersच्या सोईकरता असतात. कारण मोठ्या नंबर्सपेक्षा फाईलचे नाव लक्षात ठेवणे userला सोपे जाते.
2:23	वरील व्याख्येप्रमाणे प्रत्यक्षात डिरेक्टरीमध्ये फाईल समाविष्ट केलेल्या नसतात. डिरेक्टरी स्वतःच एक फाईल असते ज्यामध्ये इतर फाईल्सची फक्त नावे व आयनोड नंबर्स यांचा समावेश असतो.
2:37	लिनक्स मध्ये तीन प्रकारच्या फाईल्स असतात.
2:41	१)रेग्युलर किंवा ऑर्डिनरी फाईल्स - यामध्ये अक्षरांच्या रूपात मजकूर किंवा माहिती उपलब्ध असते.
2:48	२)डिरेक्टरीज - ज्याबद्दल आपण मागील स्लाईड्स वर माहिती घेतली आहे.
2:52	३)डिव्हाइस फाईल्स - सर्व हार्डवेअर उपकरणे आणि पेरिफेरल्स लिनक्समधे फाईल स्वरूपात दाखवली जातात.
2:59	लिनक्समधे सर्व उपकरणे जसे की CD, Hard Disk, USB Stick हे सर्व काही फाईलस स्वरूपात असते. पण असे का? यामुळेच साधारण फाईलप्रमाणे ही उपकरणे वाचणे आणि लिहिणे सोपे जाते.
3:15	कुटुंबातील व्यक्तींप्रमाणे लिनक्समधील फाईलस् चा एकमेकांशी संबंध असतो.
3:22	फाईल्स व सबडिरेक्टरीज यांनी, डिरेक्टरी बनलेली असते आणि या डिरेक्टरीजचा एकमेकांशी पालक-बालक असा संबंध असतो. अशा प्रकारे लिनक्स फाईल सिस्टीमचा वृक्ष तयार होतो.
3:34	सगळ्यात वरती root असते. जे फॉरवर्ड स्लॅशने दर्शवले जाते. आणि त्यामध्ये इतर सर्व फाईल्स आणि डिरेक्टरी समाविष्ट असतात.
3:42	जर आपल्याला योग्य path माहित असेल तर आपल्याला एका फाईल किंवा डिरेक्टरीमधून दुसरीकडे जाण्यास मदत होते.
3:51	लिनक्स सिस्टीम मध्ये काम करताना फाईल सिस्टीमरूपी वृक्षांच्या फांद्यांवरून आपला प्रवास होत असतो.
3:56	लिनक्स मध्ये एक कमांड देऊन तुम्ही एका फांदीवरून दुस-या फांदीवर सहज जाऊ शकता.
4:01	आहे की नाही मजेशीर? कसे ते पाहू!
4:05	जेव्हा आपण लिनक्स सिस्टीम मध्ये login करतो तेव्हा आपणdefault रूपात home या डिरेक्टरी मध्ये असतो.
4:11	आता टर्मिनलवर जाऊ या.
4:13	Ctrl, Alt, T ही बटणे एकत्रितपणे दाबून Ubuntu मध्ये टर्मिनल उघडता येते.
4:17	सर्व युनिक्स सिस्टिमवर ही कमांड काम करतेच असे नाही. दुस-या ट्युटोरियलमध्ये टर्मिनल उघडण्याची सर्वसाधारण पध्दत समजावून सांगितली आहे.
4:27	होम डिरेक्टरी बघण्यासाठी command prompt वरecho space dollar कॅपिटलमध्ये HOME असे टाईप करून एंटर दाबा.
4:40	हे आपल्याला होम डिरेक्टरीचे path name दाखवते.
4:44	आपण एका डिरेक्टरीमधून दुस-या डिरेक्टरीमध्ये जाऊ शकता.
4:47	परंतु आपण एका वेळी एकाच डिरेक्टरीमध्ये असू शकतो. आणि त्या डिरेक्टरीला Current Directory किंवा Working Directory म्हणतात. आता पुन्हा स्लाईडवर जा.
4:56	pwd कमांडच्या सहाय्याने आपण चालू डिरेक्टरी पाहू शकतो. present working directory space चे pwd हे संक्षिप्त रूप आहे.
5:03	command prompt वर pwd असे टाईप करून एंटर दाबा. आता ही आपली Current Directory आहे.
5:13	आधी म्हटल्याप्रमाणे आपण एका डिरेक्टरीतून दुस-या डिरेक्टरीत जाऊ शकतो.
5:17	पण आपण हे कसे करू शकतो? त्यासाठी आपल्याकडे cd ही कमांड आहे.
5:22	आपण cd ही कमांड व त्यापुढे आपल्याला ज्या डिरेक्टरीमध्ये जायचे आहे ते path name टाईप करू या.
5:28	पुन्हा एकदा आपली चालू डिरेक्टरी बघण्यासाठी command prompt वर pwd असे टाईप करून एंटर दाबा.
5:37	सध्या आपण या डिरेक्टमध्ये आहोत.
5:41	आता समजा आपल्याला slash usr डिरेक्टरीमध्ये जायचे असेल तर cd space slash usr असे टाईप करा. लक्षात ठेवा लिनक्समध्ये slash म्हणजे forward slash होय. आता एंटर दाबा.
5:56	आता आपण Current Directory बघू या. त्यासाठी pwd असे टाईप करून एंटर दाबा.
6:03	आता आपण slash usr या डिरेक्टरीमध्ये आहोत.
6:08	यात अडचण अशी आहे की path name खूप लांबलचक असू शकतात. याचे कारण संपूर्ण path name हे root directory पासून सुरू झाल्याने खूप मोठे होते.
6:18	त्याऐवजी आपण relative path nameचा उपयोग करू शकतो. ज्याची सुरूवात Current Directory पासून होते.
6:23	येथे आपल्याला दोन स्पेशल कॅरॅक्टर माहित असणे आवश्यक आहे. dot (.) हे Current Directory दाखविते आणि dot dot (..) हे Current Directory ची पेरेंट डिरेक्टरी दाखवते.
6:36	आता cd या कमांडबद्दल थोडी माहिती करून घेऊ या.
6:40	कुठल्याही argument शिवाय cd या कमांडचा उपयोग होम डिरेक्टरीमध्ये परत जाण्यासाठी केला जातो.
6:46	command prompt वर cd असे टाईप करून एंटर दाबा.
6:51	आता pwd या कमांडच्या सहाय्याने आपली Current Directory कुठली आहे ते पहा.
6:55	अशा प्रकारे आता आपण होम डिरेक्टरी म्हणजेच Slash home slash gnuhata मध्ये परत आलो आहोत.
7:01	आता आपण Music डिरेक्टरीमध्ये जाऊ या. command prompt वरcd space Music (M कॅपिटलमध्ये) slashअसे टाईप करून एंटर दाबा.
7:13	pwd ही कमांड टाईप करून एंटर दाबा. आणि आपली Current Directory कुठली आहे ते तपासा. बघा आपण slash home slash gnuhata slash Music मध्ये आलो आहोत.
7:26	Music मधून आपण आपल्या parent directory मध्ये परत जाऊ या. त्यासाठी आपल्याला cd कमांड सोबत dot dot चा उपयोग करावा लागेल.
7:33	command prompt वरcd space dot dot टाईप करून एंटर दाबा.
7:40	pwd ही कमांड टाईप करून आपली parent directory बघा. आपण पुन्हा slash home slash gnuhata मध्ये आलो आहोत.
7:51	आता dot च्या सहाय्याने Current Directory च्या सबडिरेक्टरीमध्ये जाण्याचा प्रयत्न करू या.
7: 58	command prompt वरcd space dot slash Documents (Dकॅपिटलमध्ये) slash असे टाईप करून एंटर दाबा.
8:09	pwd ही कमांड टाईप करून आपली चालू डिरेक्टरी बघा. आपणslash home slash gnuhata slash Documents मध्ये आलो आहोत.
8:19	CTRL L दाबून आपण स्क्रीन clear करून घेऊ. म्हणजे आपल्याला नीट बघता येईल.
8:23	होम डिरेक्टरीवर परत जाण्यासाठी cd कमांड टाईप करून एंटर दाबा.
8:32	pwd या कमांडच्या सहाय्याने आपली Current Directory कुठली आहे ते पहा. आपणslash home slash gnuhata येथे परत आलो आहोत.
8:41	relative path मध्ये आपण स्लॅशनी वेगळे केलेल्या dot dot चा समावेश कितीही वेळा करू शकतो.
8.47	या स्लाईडमध्ये आपण फाईल सिस्टीमची रचना बघू शकतो.सगळ्यात वर root किंवा फॉरवर्ड स्लॅश आहे. home आणि bin या root च्या सबडिरेक्टरीज आहेत. आणि user name म्हणजेच इथे gnuhata नामक डिरेक्टरी आहे. जी होमची सब डिरेक्टरी आहे.
9:05	आता आपण slash home slash gnuhata मध्ये आहोत. आता आपण bin या डिरेक्टरीमध्ये कसे जाऊ शकतो?
9:12	command prompt वरcd space dot dot slash dot dot slash bin टाईप करून एंटर दाबा.
9:23	pwd या कमांडच्या सहाय्याने आपली Current Directory पहा. आपणslash bin मध्ये आहोत.
9:30	पहिल्या dot dot मुळे आपण slash home slash gnuhata मधून slash home मध्ये येतो.
9.37	आणि पुढील dot dot मुळे आपण slash home मधून root मध्ये जातो.
9:43	आता slash किंवा root मधून आपण slash bin मध्ये गेलो आहोत.
9:48	cd कमांड वापरून होम डिरेक्टरीमध्ये परत जा.
9:52	नवी डिरेक्टरी बनवण्यासाठी आपण mkdir या कमांडचा वापर करतो.
9:56	आपल्याला कमांड आणि नव्या डिरेक्टरीचे नाव टाईप करावे लागेल. ही डिरेक्टरी आपण आपल्या Current Directory मध्ये बनवणार आहोत.
10:04	testdir नामक नवी डिरेक्टरी बनवण्यासाठी mkdir space testdir असे टाईप करून एंटर दाबा.
10:15	अशा प्रकारे आपली testdir ही डिरेक्टरी यशस्वीरित्या बनली आहे.
10:19	लक्षात ठेवा डिरेक्टरी यशस्वीरित्या बनल्याची किंवा काढून टाकल्याची कुठलीही स्पष्ट सूचना दिली जात नाही.
10:25	जर तुम्हाला कुठलाही error message मिळाला नाही. म्हणजेच तुमची कमांड यशस्वीरित्या कार्यान्वित झाली.
10:30	तुम्हाला नवीन डिरेक्टरी तयार करण्याचे अधिकार असतील व त्या नावाची डिरेक्टरी आधीच बनवलेली नसेल तर आपण रिलेटीव्ह किंवा ऍबसोल्युट पाथ नेम वापरून डिरेक्टरी बनवू शकतो.
10:43	अशा प्रकारे आपण अनेक डिरेक्टरीज किंवा डिरेक्टरीजची Hierarchy बनवू शकतो.
10:49	mkdir space test1 space test2 टाईप करून एंटर दाबा. तुमच्या Current Directory मध्ये test1आणि test2 नामक दोन डिरेक्टरी तयार होतील.
11:06	mkdir space testtree space testtree slash test3 टाईप करून एंटर दाबा.
11:20	त्यामुळे testtree ही डिरेक्टरी आणि testtree मध्ये test3 नामक एक सब डिरेक्टरी तयार होईल.
11:28	अशा प्रकारे आपण testdir,test1,test2 आणिtesttree या चार डिरेक्टरी आपल्या Current Directory मध्ये बनवलेल्या आहेत. त्यामध्ये पहिल्या तीन रिकाम्या आहेत आणि शेवटच्या डिरेक्टरीमध्ये test3 नामक एक सब डिरेक्टरी आहे.
11:47	mkdir प्रमाणेच आपणrmdir ही कमांड एक किंवा अनेक डिरेक्टरी काढून टाकण्यासाठी वापरू शकतो.
11:56	rmdir space test1 ही कमांडtest1 ही डिरेक्टरी यशस्वीरित्या काढून टाकेल.
12:09	जर तुम्ही एखाद्या डिरेक्टरीचे ओनर असाल तरच तुम्ही ती डिरेक्टरी काढून टाकू शकता. तसेच जी डिरेक्टरी तुम्हाला काढून टाकायची आहे ती डिरेक्टरी रिकामी असणे आणि तुमच्या Current Directoryच्या आत असणे आवश्यक आहे.
12:23	आता command prompt वरcd space testtree slash test3 टाईप करा.
12:35	आता आपणtest3 या testtree डिरेक्टरीच्या सब डिरेक्टरीमध्ये आहोत.
12:42	testdir ही डिरेक्टरी काढून टाकण्यासाठी rmdir space testdir टाईप करून एंटर दाबा.
12:55	आपण हे करू शकलो नाही कारण आपल्याला जी डिरेक्टरी काढून टाकायची आहे ती डिरेक्टरी आपल्या Current Directory मध्ये उपलब्ध नाही.
13:02	त्यासाठी आपल्याला त्या डिरेक्टरीमध्ये जाणे आवश्यक आहे ज्यामध्ये testdir ही डिरेक्टरी उपलब्ध आहे.
13:08	cd space dot dotटाईप करून एंटर दाबा.
13:14	आता cd space dot dotटाईप करून आपल्या पेरेंट डिरेक्टरीमध्ये परत या.
13:20	आता पुन्हा आधीची कमांड देऊन बघू या.
13:24	rmdir space testdir टाईप करून एंटर दाबा.
13:30	testdir ही डिरेक्टरी यशस्वीरित्या डिलीट झाली आहे. लक्षात घ्या testdir ही रिकामी डिरेक्टरी होती.
13:38	अनेक डिरेक्टरीज किंवा डिरेक्टरीजची Hierarchy एकाच वेळी काढून टाकता येते. मग testtree ही डिरेक्टरी तिच्या test3 या सबडिरेक्टरीसोबत डिलीट करण्याचा प्रयत्न करा.
13:48	command prompt वर rmdir space testtree space testtree slash test3 टाईप करून एंटर करा.
14:02	बघा हे एक error message दाखवत आहे की testtree ही डिरेक्टरी रिकामी नसल्यामुळे ती काढून टाकता येणार नाही.
14:11	पण आपण एक गोष्ट विसरतो आहोत की testtree slash test3 रिकामी असल्यामुळे ती डिलीट झाली आहे.
14:19	हे तपासण्यासाठी command prompt वर cd space testtree टाईप करून एंटर दाबा.
14:27	आता ls टाईप करून एंटर दाबा. बघा डिरेक्टरीमध्ये काहीच दिसत नाही. कारण test3 डिलीट झालेली आहे.
14:36	अशा प्रकारे आपण या ट्युटोरियलमध्ये लिनक्समधील फाईल आणि डिरेक्टरीज मधे कसे काम करायचे, डिरेक्टरी कशी बघायची, एका डिरेक्टरीतून दुस-या डिरेक्टरीत कसे जायचे तसेच डिरेक्टरी कशी बनवायची आणि कशी डिलीट करायची हे शिकलो.
14:49	अशा प्रकारे आपण ह्या लिनक्स ट्युटोरियलच्या अंतिम टप्प्यात पोहोचलो आहोत. "स्पोकन ट्युटोरियल प्रॉजेक्ट" हे "टॉक टू टीचर" या प्रॉजेक्टचा एक भाग आहे. यासाठी National Mission on Education through ICT यांच्याकडून अर्थसहाय्य मिळालेले आहे.
15:03	*यासंबंधी माहिती पुढील साईटवर उपलब्ध आहे.
15:08	*ह्या ट्युटोरियलचे मराठी भाषांतर मनाली रानडे यांनी केलेले असून आवाज .... यांनी दिलेला आहे. ह्या ट्युटोरियल मधील आपल्या सहभागासाठी धन्यवाद.

Contributors and Content Editors

PoojaMoolya, Pratik kamble, Pravin1389, Ranjana, Sneha